Akademia polskiego filmu

Reżyser filmowy, teatralny i telewizyjny, scenarzysta. Urodził się 2 kwietnia 1941 roku w Pińczowie. Przed podjęciem nauki w szkole filmowej studiował na Politechnice Śląskiej w Gliwicach. Absolwent Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi (1973). Jeszcze podczas studiów politechnicznych działał w teatrach studenckich, współpracował m.in. ze Studenckim Teatrem Poezji „Step”, nad którym opiekę sprawował Tadeusz Różewicz. Notabene, życiu codziennemu awangardowego teatrzyku studenckiego poświęcił pełnometrażowy debiut fabularny Wolne chwile (1977).

Zadebiutował średniometrażowym filmem telewizyjnym W domu (1975), uhonorowanym m.in. Złotym Ekranem oraz nagrodą za debiut w Gdańsku wnikliwym studium małżeństwa mieszkającego na prowincji, dla którego jedynym sensem życia stają się wieści nadchodzące od syna studiującego w mieście. Na prowincji rozgrywa się większość filmów Barańskiego: dwa zainspirowane książkami Waldemara Siemińskiego – osadzony w czasach stalinowskich Niech cię odleci mara (1982; Syrenka Warszawska) oraz przejmujący portret tytułowej 60-letniej Kobiety z prowincji (1984; Syrenka Warszawska oraz nagrody w Berlinie i Gdańsku), Kramarz (1990), ekranizacja pamiętnikarskiej prozy Edwarda Kozieła, Nad rzeką, której nie ma (1991; nagrody w Gdyni i Tarnowie) – pełna poezji i nostalgii adaptacja znanego opowiadania Stanisława Czycza, czy Księstwo (2011), zainspirowane literaturą Zdzisława Masternaka. Na szczególną uwagę zasługują ponadto: zrealizowane z dużym rozmachem inscenizacyjnym, wycyzelowane plastycznie, rozgrywające się w czarownym Kazimierzu Dolnym Dwa księżyce (1993; Syrenka Warszawska, Złota Taśma), adaptacja prozy Marii Kuncewiczowej, oraz stojące jakby na drugim biegunie estetycznym, ascetyczne, ale przepełnione emocjami Parę osób, mały czas (2005; nagrody w Karlowych Warach i Gdyni), subtelna historia przyjaźni i współpracy genialnego poety Mirona Białoszewskiego i jego niewidomej sekretarki Jadwigi Stańczakowej, autorki Dziennika we dwoje, pierwowzoru literackiego filmu.

Andrzej Barański to chyba najwszechstronniejszy z naszych reżyserów, równolegle bowiem z realizacją filmów fabularnych uprawia – z nie mniejszym powodzeniem – kino dokumentalne, oświatowe oraz animowane. Filmy dokumentalne poświęca najczęściej sztuce (Strumiłło, 1077; Drugi dom, 1978; Śladami Tadeusza Makowskiego, 1981; Iluzja w sztuce, 1983; Przemijanie, 1985), zaś w animacjach – rysunkowych i kombinowanych, będących często kolażem fotografii i filmowych materiałów archiwalnych – dominuje tematyka pacyfistyczna (Konstrukcja, 1980; Historia żołnierza, 1982; Armata, 1984); godne uwagi są również animacje, w których wykorzystał plastykę Edwarda Dwurnika – Warzywniak, 360 st. (2006) i Oaza (2009).

Laureat m.in. Odznaki za Zasługi dla Miasta Łodzi, przyznanej przez Radę Miejską za dokonania filmowe (1998), nagrody za całokształt twórczości na VII Festiwalu Filmowym „Vitae Valor” w Tarnowie (2007), odznaczony Srebrnym Medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2011).

Jerzy Armata