Akademia polskiego filmu

Reżyser, scenarzysta i operator filmowy. Urodził się 16 października 1921 roku w Krakowie. W czerwcu 1939 roku zdał maturę w krakowskim VIII Państwowym Gimnazjum i Liceum matematyczno-przyrodniczym. W kampanii wrześniowej walczył na Śląsku. W marcu 1940 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie rodzina Munków, z uwagi na żydowskie pochodzenie, ukrywała się podczas okupacji. W latach 1943-1944 walczył w szeregach AK i Organizacji Wojskowej PPS. Brał udział w powstaniu warszawskim, a po jego upadku uciekł z transportu do obozu przejściowego w Pruszkowie i ponownie znalazł się w Krakowie. Do wyzwolenia miasta ukrywał się w Zakopanem. We wrześniu 1945 roku wrócił do Warszawy. W 1946 wstąpił do PPS i Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Ożenił się z Halszką (Joanną) Próchnik, córką działacza socjalistycznego Adama Próchnika. Podjął studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej i w 1947 roku prawnicze na UW. Przerwał naukę, aby wyleczyć gruźlicę, której nabawił się podczas wojny. Andrzej Munk od 1938 roku uprawiał fotografię amatorską. W 1948 zdał do Wyższej Szkoły Filmowej w Łodzi, żeby schronić się przed – czekającymi go w Warszawie – represjami wobec pepeesowskiego odłamu lewicy. W 1951 rolu ukończył studia na Wydziale Operatorskim i otrzymał dyplom absolwenta Wydziału Reżyserii. Mimo członkostwa w Związku Akademickiej Młodzieży Polskiej i PZPR dla władz PRL był elementem „obcym ideowo” i znajdował się pod obserwacją UB. W 1952 roku wykorzystano drobny incydent natury obyczajowej jako pretekst do wydalenia reżysera z partii.

W roku 1950 Munk zatrudnił się w warszawskiej Wytwórni Filmów Dokumentalnych, w której zadebiutował jako reżyser Sztuką młodych (1950). Zrealizował 15 tematów Polskiej Kroniki Filmowej (1950-1951) oraz filmy propagandowe, m.in. Kolejarskie słowo (1953) i Gwiazdy muszą płonąć (1954). W WFD zrobił też swój pierwszy film barwny„Niedzielny poranek (1955) i fabularyzowany dokument Błękitny Krzyż (1955). Już po rozstaniu z Wytwórnią (1955) nakręcił w niej piękną, barwną impresję poetycką Spacerek staromiejski (1958) oraz Wydanie (anty) jubileuszowe PKF (1959), z okazji 15-lecia Kroniki.

W fabularnym pełnym metrażu Munk zadebiutował Człowiekiem na torze (1956) – pierwszym antystalinowskim filmem w środkowowschodniej Europie, jednym z tych, który zwiastował Polską Szkołę Filmową. Człowiek na torze oraz dwa kolejne filmy Munka, zaliczane do największych osiągnięć Szkoły – Eroica. Symfonia bohaterska w dwóch częściach (1957) i Zezowate szczęście (1960) – były adaptacjami prozy wybitnego pisarza, czołowego scenarzysty Szkoły Jerzego Stefana Stawińskiego. Powstały w Zespole Autorów Filmowych (dziś Studio Filmowe) „Kadr”, kuźni Polskiej Szkoły Filmowej.

Podczas zdjęć do Pasażerki (1961-1963) 20 września 1961 roku Andrzej Munk zginął w wypadku samochodowym między Sochaczewem a Łowiczem. Premiera Pasażerki (film został zmontowany przez Witolda Lesiewicza z materiałów nakręconych przez Munka i fotosów) odbyła się 20 września 1963 roku, w drugą rocznicę tragicznej śmierci reżysera.

W latach 1959-1961 Andrzej Munk zrealizował trzy spektakle Teatru Telewizji (w tym Pasażerkę). W roku 1960 wystawił w Teatrze Polskim w Warszawie Wielki kram George’a Bernarda Shawa. W latach 1957-1961 wykładał na Wydziale Reżyserii PWSF w Łodzi. Jego studentami byli m.in. Roman Polański, Jerzy Skolimowski i Krzysztof Zanussi. Munk zdobył czterokrotnie, za wszystkie pełnometrażowe filmy fabularne, Syrenkę Warszawską, przyznawaną przez Klub Krytyki Filmowej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Człowiekowi na torze zawdzięcza ponadto Kryształowy Glob za reżyserię na MFF w Karlowych Warach (1957). Eroica przyniosła mu Nagrodę Jury FIPRESCI na MFF w Mar del Plata (1959). Za Zezowate szczęście otrzymał Dyplom Uznania na MFF w Edynburgu (1960). Pasażerkę uhonorowano Nagrodą FIPRESCI na MFF w Cannes (1964) i Nagrodą Stowarzyszenia Włoskich Dziennikarzy Filmowych na MFF w Wenecji (1964).

Andrzej Munk spoczął w Alei Zasłużonych na Powązkach Wojskowych w Warszawie.

Andrzej Bukowiecki