Akademia polskiego filmu

Reżyser filmowy, scenarzysta. Urodził się 24 listopada 1908 roku w Kijowie – zmarł 4 kwietnia 1980 roku w Naples na Florydzie. Podczas studiów historii sztuki na Uniwersytetu Warszawskiego zainteresował się kinem. Razem m.in. z Wandą Jakubowską, Eugeniuszem Cękalskim, Jerzym Toeplitzem, Stanisławem Wohlem i Jerzym Zarzyckim założył w 1930 roku w Warszawie Stowarzyszenie Miłośników Filmu Artystycznego „Start”, propagujące film o wysokich walorach artystycznych oraz użyteczny społecznie. Pięć lat później współtworzył Spółdzielnię Autorów Filmowych (SAF). Jako reżyser zadebiutował krótkimi filmami dokumentalnymi – Nad ranem (1929), Tętno polskiego Manchesteru (1930), Narodziny i życie gazety (1930) – imponujące poetycką formą oraz zaangażowanymi społecznie treściami.

W 1930 roku nakręcił pierwszy pełnometrażowy film fabularny – Mascotte (1930). Duże zainteresowanie wzbudził kolejnym filmem – Legion ulicy (1932), utrzymaną w konwencji neorealistycznej opowieścią z życia młodocianych gazeciarzy (nagroda czytelników „Kina” za najlepszy film roku). W Palestynie zrealizował Sabrę (1933), w Warszawie – razem z Janem Nowiną-Przybylskim – Przebudzenie (1934), wyświetlane także pod tytułem Miłość maturzystki,  ale wysoką formę odzyskał dopiero w dokumencie Droga młodych (1936), o młodych kuracjuszach niekonwencjonalnego sanatorium im. Medema w Miedzeszynie, oraz w – nakręconych z Jerzym Zarzyckim – Ludziach Wisły (1937), melodramatycznej fabule z życia wodniaków.

Podczas drugiej wojny światowej przebywał w Związku Radzieckim, gdzie realizował filmy dokumentalne (Przysięgamy Ziemi Polskiej – 1943) oraz szkoleniowe dla żołnierzy. Wraz z Jerzym Bossakiem organizował w 1943 roku Czołówkę Filmową I Dywizji Wojska Polskiego, przekształconą następnie w Wytwórnię Filmową Wojska Polskiego, którą kierował. W 1944 roku nakręcił Majdanek, cmentarzysko Europy, pierwszy dokument o hitlerowskim obozie koncentracyjnym. W latach 1945-1947 był pierwszym dyrektorem przedsiębiorstwa „Film Polski”, a następnie – w latach 1948-1949 – kierownikiem artystycznym Zespołu Filmowego „Blok” oraz – w latach 1955-1968 – Zespołu Filmowego „Studio”. W 1948 roku zrealizował Ulicę Graniczną, pełną dramatyzmu opowieść ukazującą tragedię ludności żydowskiej w okupowanej Warszawie poprzez losy mieszkańców jednej kamienicy, uhonorowaną Złotym Medalem na festiwalu w Wenecji. Trzy lata później nakręcił Młodość Chopina (nagroda w Karlowych Warach), interesujący, choć utrzymany w formule socrealistycznej, fabularny film biograficzny, a w 1953 – Piątkę z ulicy Barskiej (nagroda w Cannes), ekranizację poczytnej powieści Kazimierza Koźniewskiego, nieśmiały forszpan Szkoły Polskiej, która niebawem pojawiła się w polskim kinie za sprawą jego młodszych kolegów – Andrzeja Wajdy, Andrzeja Munka i Jerzego Kawalerowicza.

Zrealizowana z dużym rozmachem inscenizacyjnym ekranizacja Sienkiewiczowskich Krzyżaków (1960; Złota Kaczka) stała się największym przebojem w historii rodzimej kinematografii, a kolejny film – adaptacja dramatu Leona Kruczkowskiego Pierwszy dzień wolności (1964; Złota Kaczka, Syrenka Warszawska) – pożegnaniem z polskim kinem. W 1969 roku Ford wyemigrował z Polski, przebywał w RFN, Danii i Stanach Zjednoczonych. W 1971 roku nakręcił Pierwszy krąg według głośnej powieści Aleksandra Sołżenicyna, z Elżbietą Czyżewską w jednej z głównych ról, w 1974 – Jest pan wolny, doktorze Korczak,ze zdjęciami Jerzego Lipmana i w scenografii Anatola Radzinowicza. Sześć lat później popełnił samobójstwo.  

Jerzy Armata