Akademia polskiego filmu

Urodził się w 1922 roku. W latach 1945-1948 studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Równocześnie był słuchaczem Kursu Przeszkolenia Filmowego. Rozpoczynał pracę na planie filmowym jako asystent Leonarda Buczkowskiego i Wandy Jakubowskiej. Zadebiutował w 1951 roku socrealistyczną Gromadą. Kolejne filmy – Celuloza (1953) i Pod gwiazdą frygijską (1954) – nawiązywały do wzorców włoskiego neorealizmu i zwracały uwagę wysokim poziomem umiejętności reżyserskich. Droga ku filmowej wirtuozerii prowadziła przez zaskakujący formą narracji filmowej Cień (1956) i dramat psychologiczny Prawdziwy koniec wielkiej wojny (1957), podnoszący problem moralnych skutków wojny. Uznanie światowe przyniosły Kawalerowiczowi filmy sytuujące się w nurcie Polskiej Szkoły Filmowej. Perfekcyjny pod względem realizacyjnym Pociąg (1959) przynosił nasycony akcentami egzystencjalnymi portret polskiego społeczeństwa końca lat 50. Srebrną Palmą w Cannes została nagrodzona ascetyczna, zdumiewająca wyrafinowaną kompozycją plastyczną Matka Joanna od Aniołów (1960), opowiadająca o zmaganiach toczących się w sferze duchowości człowieka.

Nominowany do Oscara Faraon (1965) był superprodukcją zachwycającą pieczołowitością w odtworzeniu realiów starożytnego Egiptu i bardzo wysokim poziomem artystycznym. Kolejne próby rekonstrukcji światów już nieistniejących podjął reżyser w Austerii (1982) i Quo vadis (2001). Z wielką pieczołowitością został też zrealizowany film Śmierć prezydenta (1977), odtwarzający wydarzenia związane z zabójstwem prezydenta Gabriela Narutowicza.

Charakterystycznej dla kina autorskiego Jerzego Kawalerowicza pogłębionej refleksji historiozoficznej i jego uważnym analizom psychologicznym, obserwacji wewnętrznych zmagań i przemian filmowych bohaterów towarzyszy estetyka formy, do której prowadzi wizualna wrażliwość twórcy, jego kunszt obrazowania i perfekcja realizacyjna. Za swoje dokonania artystyczne reżyser został wyróżniony doktoratami honoris causa przyznanymi przez Uniwersytet Paris III – Nowa Sorbona (1998) i PWSFTViT w Łodzi (2000).

Jerzy Kawalerowicz od 1956 roku kierował nieprzerwanie Zespołem Filmowym „Kadr”, jedną z najważniejszych instytucji w dziejach polskiej kinematografii. W tym Zespole powstały najważniejsze dzieła Polskiej Szkoły Filmowej. Kawalerowicz wspierał wiedzą i doświadczeniem reżyserskim młodszych kolegów, swoim autorytetem osłaniał powstające filmy przed ingerencjami natury politycznej. Jako wieloletni prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich zdobył uznanie i szacunek całego środowiska filmowego.

Zmarł w 2007 roku.

Seweryn Kuśmierczyk

[w:] 50 lat Polskiej Szkoły Filmowej (DVD), Warszawa 2008