Akademia polskiego filmu

Jerzy Skolimowski to nie tylko ceniony reżyser i scenarzysta, również interesujący aktor. Stworzył wiele ciekawych ról w swoich filmach, a także w filmach innych reżyserów, głównie zagranicznych.

Po raz pierwszy pojawił się jako bokser  w epizodzie w Niewinnych czarodziejach (1960) Andrzeja Wajdy (był także – z Jerzym Andrzejewskim – scenarzystą tego filmu), a pierwszą główną rolę zagrał w swym debiutanckim, zrealizowanym w dość niekonwencjonalny sposób, Rysopisie (1964). Pełnometrażowy film został bowiem zmontowany z etiud realizowanych w łódzkiej szkole filmowej. Jego bohater, Andrzej Leszczyc, w którego wcielił się sam reżyser, rzuca studia i dostaje powołanie do wojska. Do odjazdu pociągu zostaje mu kilka godzin... Rysopis to gorzkie studium psychologiczne młodego człowieka niemogącego się odnaleźć w niezbyt przyjaznej rzeczywistości. Dalsze losy swego bohatera przedstawił w Walkowerze, zaś zwieńczeniem tego interesującego tryptyku stała się Bariera (1966), w której protagonista – młody polski inteligent, tym razem nie w interpretacji reżysera, a Jana Nowickiego – usiłuje pokonać dzielące go od świata tytułowe bariery – pieniądza, konwencji, hierarchii. Bohatera Skolimowskiego najlepiej definiuje wiersz samego reżysera: „Człowiek na dworcu/który mówi/nie wiem po co tu przyszedłem/aż po wielu latach/albo po czymś takim/jak młodość albo miłość/z ręką na gardle/chce wszystko naprawić/i poprawia krawat”.

W 1967 roku kręci Ręce do góry, rozrachunkową opowieść rozgrywającą się podczas zjazdu absolwentów w dziesiątą rocznicę ukończenia studiów. W tym filmie po raz ostatni zagrał postać Leszczyca, któremu dodał ksywę „Zastawa”. Pozostali bohaterowie dostali przydomki: „Alfa”, „Opel Rekord”, „Romeo”, „Wartburg”. Oto grupa niegdysiejszych przyjaciół postanawia odwiedzić jednego z kolegów, który nie przybył na spotkanie. Nocna podróż towarowym pociągiem pełna jest alkoholu i wspomnień. Rano okazuje się, że przez całą noc wagon, do którego wsiedli, stał na bocznicy. Film nie został dopuszczony przez cenzurę do rozpowszechniania (wszedł na ekrany dopiero w 1981 roku, podczas działania tzw. pierwszej Solidarności, uzupełniony przez reżysera aktualizującym go wstępem). Zdegustowany takim obrotem sprawy artysta wyjechał za granicę, gdzie kontynuował swą reżyserską i aktorską karierę.

W 1991 roku zrealizował w koprodukcji polsko-brytyjsko-francuskiej Ferdydurke, oryginalną ekranizację dzieła Witolda Gombrowicza, w której wcielił się w dyrektora szkoły. W Operacji Samum (1999) Władysława Pasikowskiego zagrał szefa CIA. Wystąpił także w serialu Naznaczony (2009) jako profesor Wojciech Radler.

Kiedyś powiedział: „Proszę nie przeceniać mojego aktorstwa, to są najłatwiej zarobione pieniądze w życiu”.

Jerzy Armata