HISTORIA POLSKIEGO FILMU - KSIĄŻKI - AKADEMIA POLSKIEGO FILMU

Przeczucie końca. Modernizm, późność i polskie kino

Tytuł:: Przeczucie końca. Modernizm, późność i polskie kino
Autorzy:: Miłosz Stelmach
Wydawca:: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
Wydanie:: Toruń 2020
Liczba stron:: 454

Opis

Żaden człowiek nie jest samotną wyspą; każdy stanowi ułomek kontynentu, część lądu” – głosi słynna fraza Johna Donne’a, która posłużyła Ernestowi Hemingwayowi za motto powieści Komu bije dzwon. Parafrazując, można powiedzieć, że tym bardziej żadna kinematografia narodowa nie jest samotną wyspą; każda stanowi ułomek kontynentu, część lądu, jakim jest światowe kino i jeszcze szerzej – sztuka i kultura, przynajmniej od XIX wieku połączona siecią złożonych współzależności, inspiracji, uwarunkowań i powiązań o zasięgu globalnym. Powiązania te mogą mieć charakter ekonomiczny, intelektualny, polityczny, społeczny, artystyczny. Przeważnie są mieszanką ich wszystkich.

Dotyczy to także polskiego kina, a celem książki Przeczucie końca. Modernizm, późność i polskie kino jest przyjrzenie się wycinkowi rodzimej kinematografii, jaki stanowi powojenne kino autorskie, właśnie jako części tego bogatego kontynentu, którego jednym z najistotniejszych wymiarów był filmowy modernizm. Tropi ona kształtowanie się modernistycznego dyskursu, instytucji i poetyki zarówno w międzynarodowym, jak i lokalnym kontekście, a także kolejne przejawy i konsekwencje estetyczne oraz filozoficzne funkcjonowania tego paradygmatu w polskim kinie. Szczególny nacisk położony został na późną fazę modernizmu, której istnienie datuje się na lata siedemdziesiąte oraz (w mniejszym natężeniu) dekadę następną, a której czołowymi reprezentantami byli m.in. Andrzej Żuławski, Tadeusz Konwicki, Wojciech Jerzy Has, Grzegorz Królikiewicz czy Piotr Szulkin. Tego rodzaju „utransnarodowienie” polskiego kina pozwala spojrzeć na nie świeżym okiem, nawet jeśli przedmiotem jego zainteresowania są postaci, zjawiska czy dzieła pozornie dobrze znane.

Spis treści

Podziękowania 9

Wstęp. Spojrzenie z dystansu – alternatywna historiografia polskiego kina i czytanie dalekie 11
Dlaczego kino polskie? 11
Dlaczego (późny) modernizm? 16
Czy to praca historyczna? 21
Czy to nie za wiele? 23

Część I. Co to jest (filmowy) modernizm?

Rozdział 1. Filmowy modernizm – rekonfiguracja 31
Planowa porażka, czyli operacjonalizacja zamiast definicji 31
Twarze nowoczesności 48
Modernizm jako paradygmat powojennego kina artystycznego 67

Rozdział 2. Modernizm jako instytucja 91
Ekonomiczno-społeczny wymiar filmowego modernizmu 91
Filmokartografia: transnarodowy modernizm i filmowy system-świat 106

Rozdział 3. Polska tradycja nowości – rodzime kino modernistyczne 131
Re-wizja: modernizacja polskiego kina 135
Odzyskiwanie: niewydeptane ścieżki 150
Cyrkulacja: Polska jako część systemu 164
Kolaż: komparatystyka użytkowa 175

Część II. Późny modernizm w polskim kinie

Rozdział 4. Późny styl, czyli jak filmowy modernizm przeżywał własny koniec 183
Zamknięcie/otwarcie 187
Za późno 191
Rysy i pęknięcia 197
Obrazy schyłku 201

Rozdział 5. Formuły późnego modernizmu 207
Świat we fragmentach – narracja, gatunek, awangarda 207
Do wewnątrz – surrealizm, subiektywizm, autotematyzm 222
Do przeszłości – ornamentalizm, ludowość, archaizm 243
Kaligrafowie i publicyści, czyli kino modernistycznego niepokoju? 255

Rozdział 6. W obliczu końca – kino jako eschatologia nowoczesności 267
Wielka narracja końca i sekularny apokaliptycyzm 267
„Sny sprzed potopu” – przestrzenie apokalipsy 277
Innego końca nie będzie 289
Przyszłe apokalipsy i kino kryzysu 304
Seanse filmowo-spirytystyczne – hauntologia polskiego kina 313

Rozdział 7. Wywichnięty czas modernizmu 329
Temporalna dyslokacja i martwy czas modernizmu 329
Czas znaczący 330
Gilles Deleuze i poszukiwania utraconego czasu 346

Epilog? Modernizm po nowoczesności 367
Po nowoczesności – postmodernizm i polskie kino 371
Neomodernizm, czyli wieczny powrót 380

Filmografia 403
Nota bibliograficzna 405
Bibliografia 407
Summary 421
Indeks osób 423