Akademia polskiego filmu

Reżyser filmowy, teatralny i telewizyjny, scenarzysta, scenograf, montażysta, producent, teoretyk, pedagog. Urodził się 5 czerwca 1939 roku w Aleksandrowie Kujawskim, zmarł 21 września 2017 roku. Absolwent prawa na Uniwersytecie Łódzkim (1962) oraz Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej w Łodzi (1967; dyplom w 1970). Zanim rozpoczął działalność artystyczną, opublikował interesujące prace teoretyczne dotyczące kina, zwłaszcza tzw. przestrzeni pozakadrowej. Już jako profesor łódzkiej szkoły filmowej wydał wiele książek, które stanowią zapis jego analiz filmowych prowadzonych podczas zajęć ze studentami.

Po ukończeniu studiów zrealizował kilka krótkich dokumentów w Wytwórni Filmowej Czołówka w Warszawie (Wierność, 1969; Piosenka, 1971) oraz Wytwórni Filmów Dokumentalnych w Warszawie (Bracia, 1971; Nie płacz, 1972). Ten ostatni tytuł, poświęcony chłopcom idącym do wojska, przyniósł mu na festiwalu krakowskim Brązowego Lajkonika za oryginalne walory filmowe i celność obserwacji obyczajowej. W 1972 roku nakręcił pełnometrażowy film fabularny Na wylot, jeden z najlepszych i najoryginalniejszych debiutów w historii polskiego kina. Pełna suspensu opowieść, zainspirowana głośnym morderstwem, do jakiego dopuściło się w latach trzydziestych zagubione w otaczającej rzeczywistości małżeństwo Maliszów, imponowała przede wszystkim nowatorską formą (znaczące wykorzystanie przestrzeni pozakadrowej), psychologiczną głębią oraz znakomitym prowadzeniem aktorów (Franciszek Trzeciak, Anna Nieborowska). Film przyniósł Trzeciakowi Nagrodę im. Zbyszka Cybulskiego, Królikiewiczowi – Nagrodę im. Josefa von Sternberga, i prestiżowe laury, m.in. w Mannheim i Łagowie. W kolejnych filmach z Trzeciakiem w roli głównej – Wiecznych pretensjach (1974; nagrody w Gdańsku) i Tańczącym jastrzębiu (1977; nagrody w Gdańsku i San Remo), ekranizacji znanej powieści Juliana Kawalca, reżyser kontynuował ten rodzaj kina, niezwykle ekspresyjnego w formie, pełnego istotnych, subiektywnie podanych treści. W 1981 roku nakręcił fabularny fresk Klejnot wolnego sumienia, poświęcony słynnej ustawie sejmowej z 1573 roku (Konfederacja Warszawska). Warto zauważyć, że wcześniej zrealizował w telewizji kilka widowisk telewizyjnych odznaczających się niekonwencjonalną formą: Trzeci Maja (1976; Złoty Ekran), Faust (1976), Kronika Polska Galla Anonima (1977), Idea i miecz (1978). W latach 1976-1978 kierował Redakcją Teatru Faktu Telewizji Polskiej.

Od tego czasu widowiska telewizyjne, spektakle teatralne oraz filmy dokumentalne zaczynają coraz bardziej dominować w jego twórczości. Filmy fabularne kręci coraz rzadziej: w 1983 roku powstaje Fort 13, gęsty dramat psychologiczny o dwóch rosyjskich oficerach zasypanych podczas pierwszej wojny światowej w podziemiach twierdzy przemyskiej, rok później – Zabicie ciotki, ekranizacja słynnej powieści Andrzeja Bursy, a w 1993 roku – Przypadek Pekosińskiego (1993; Złote Lwy w Gdyni, nagrody w Karlowych Warach i Łagowie), próba zrekonstruowania biografii tajemniczego mężczyzny, doskonale grającego w szachy, schorowanego i zdenerwowanego, o którym nic nie wiadomo, a jego nazwisko wywodzi się od skrótu instytucji opiekuńczej. Z filmów dokumentalnych Królikiewicza na szczególną uwagę zasługują: Prekursor (1988; nagrody w Krakowie i Łodzi), poświęcony Marianowi Mazurowi, światowej sławy cybernetykowi, Idź (1989; Brązowy Lajkonik w Krakowie), przejmująca opowieść o ostatniej wędrówce starego konia prowadzonego na wysoką górę, gdzie ma się stać pożywieniem dla objętego ochroną niedźwiedzia, oraz Scytowie (1992; nagrody w Chicago, Troyes, Nyon), inspirowani słynnym poematem Aleksandra Błoka, a ze spektakli – Wieczernik (2001), adaptacja telewizyjna dramatu Ernesta Brylla.

Grzegorz Królikiewicz był w latach 1981-1983 kierownikiem artystycznym Zespołu Filmowego „Aneks”, zaś w latach 2003-2005 pełnił funkcję dyrektora artystycznego Teatru Nowego w Łodzi. Od 1981 roku był pracownikiem naukowym łódzkiej szkoły filmowej; wykładał także na filmoznawstwie na Uniwersytecie Łódzkim, na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego oraz w Wyższej Szkole Dziennikarskiej im. Melchiora Wańkowicza w Warszawie.

Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2011).

Jerzy Armata