Akademia polskiego filmu

Polacy znaleźli się w gronie pionierów kinematografii, wynalazców i promotorów nowego medium. Na ziemiach polskich, pod zaborami, od prapoczątków kina wykształcała się sieć kin i nowe zawody - kinooperatora, producenta i dystrybutora filmowego. Produkcja filmowa w II Rzeczpospolitej, choć w warunkach wolnego rynku, rozwijała się i profesjonalizowała pod dyskretną, pośrednią opieką państwa.

Profesor Edward Zajiček, twórca polskiego piśmiennictwa filmowego nurtu produkcyjnego, w swojej niezwykłej, barwnej i skrzącej się dowcipem książce, wprowadza czytelnika w świat pierwszych kinematografów, pionierów polskiej produkcji i dystrybucji filmowej, a także demontuje mity narosłe wokół polskiego kina międzywojennego. Pozycja obowiązkowa dla każdego filmowca i kinomana!


Drugie, uzupełnione wydanie publikacji, która po raz pierwszy ukazała się w 2008 roku.

WSTĘP

Swoje losy mają nie tylko książki. Mają je również filmy, a także - i przede wszystkim - ludzie, którzy pragnęli ożywić nieruchome i nieme fotografie oraz tacy, którzy korzystając z ich śmiesznych konstrukcji, wykwitu wieku pary i elektryczności, próbowali kręcić filmy. Działając w określonych warunkach społecznych i gospodarczych, ze swojej pasji i umiejętności uczynili sposób wypowiedzi, środek wyrazu oraz zajęcia zarobkowe i zawody. Pozyskiwali współpracowników, środki, organizowali placówki wytwarzania i upowszechniania filmów, przyczyniając się do powstania krajowych i międzynarodowych rynków kinematograficznych. Przez 120 lat od pierwszego na ziemiach polskich krakowskiego seansu filmowego przy użyciu aparatury braci Lumiere, polscy filmowcy działali w różnych warunkach ustrojowych i ekonomicznych. W czasie zaborów, w państwie o pełnej i następnie o ograniczonej suwerenności, w ramach wolnego rynku oraz w gospodarce nakazowo-rozdzielczej. W każdym z tych okresów stawali wobec problemów, które musieli rozwiązywać oraz wobec wyzwań, którym musieli sprostać. Czynili to ze zmiennym szczęściem. Obecnie, w nowych warunkach, ale w podobnych sytuacjach ludzie filmu i kina mogą korzystać z udanych i przykrych doświadczeń swoich poprzedników. Uczyć się na ich osiągnięciach i błędach. Drugie - uzupełnione o ilustracje - wydanie tomu Historii gospodarczej kinematografii polskiej obejmuje lata 1896-1939, czyli czasy zaborów oraz II Rzeczpospolitej. Z wyjątkiem lat I wojny światowej, w którym dominowała gospodarka wojenna, był to okres gospodarki wolnorynkowej. Nie oznacza to jednak, że kondycję kinematografii i twórczości filmowej, w czasach wolnych od obcej ingerencji, warunkowały jedynie koniunkturalne gesty niewidocznej ręki rynku. Gdyby tak się działo, przypuszczalnie premiery polskich obrazów na ekranach polskich kin nie odbywałyby się co dwa, trzy tygodnie, lecz - jak bywało w owym czasie w niektórych państwach europejskich - jedynie raz na kilka lat. We współczesnej literaturze przedmiotu oraz w publikacjach, traktu-jących o kinematografii okresu międzywojennego uporczywie utrzymuje się pogląd, oparty na utrwalanej w PRL czarno-białej kliszy, negującej osiągnięcia II Rzeczpospolitej i jej rządów, jakoby władze II RP nie popierały rodzimej twórczości filmowej. Wyniki badań ówczesnego rynku kinematograficznego dowodzą, że gdyby nie polityka preferencji fiskalnych prowadzona przez przedwojenne rządy, nasz film nie miałby szans osiągnięcia ani tego poziomu jakościowego, ani ilościowego prezentowanego w dziedzinie filmu fabularnego i rozmaitych form krótkometrażowych. Dla obecnej kondycji polskiego filmu, w otoczeniu multimedialnym, mogą być pożyteczne nie tylko doświadczenia międzywojennego państwowego mecenatu. Ówczesna kinematografia sprawiała wrażenie chaotycznego konglomeratu ośrodków produkcyjnych, kantorów wy-najmu oraz kin, skonfliktowanych wzajemną bezwzględną konkurencją i miotanych sprzecznościami międzybranżowych interesów. Na tym bezładnym tle, zdumienie i szacunek musi budzić postawa protagonistów poszczególnych środowisk, którzy ponad własnymi działowymi interesami potrafili dostrzec nadrzędne korzyści narodowej kinematografii. Aby mówić jednym głosem w imieniu filmu i kina zjednoczyli się, podporządkowując dobrowolnie utworzonej, samorządnej Radzie Naczelnej Przemysłu Filmowego w Polsce i wiele na tym zyskali. Te i inne doświadczenia opisanej przeszłości nieustająco są warte przypomnienia i refleksji.

Edward Zajićek