Akademia polskiego filmu

Drogie Czytelniczki, Drodzy Czytelnicy,

podejmując w drugim tomie „Pleografu” temat relacji między filmem a sztukami plastycznymi, mamy świadomość, że wyraźna ongiś granica dzieląca obie te dziedziny straciła ostrość. Dziś, bardziej niż kiedykolwiek przedtem, trafne wydaje się wyprzedzające swoje czasy przeświadczenie André Bazina wysłowione w słynnym eseju Kino i malarstwo (1958) o estetycznej symbiozie obrazu filmowego i malarskiego, zwłaszcza w tych filmach, które eksplorują sztuki plastyczne. Tekst Małgorzaty Jakubowskiej o twórczości Lecha Majewskiego trafia w samo jądro tego problemu. Nie ma chyba na polskim gruncie artysty, który z równą pasją i konsekwencją poszukiwałby sposobów na urzeczywistnienie tej symbiozy. Autorka posługuje się kategorią transmedialności i estetyki intermedialnej, by prześledzić zasadę konstruowania narracji w filmie Majewskiego Ogród rozkoszy ziemskich, będącym adaptacją jego własnej powieści. Przebieg zdarzeń pozostaje tu w ścisłym związku z treścią i symboliką obrazów Hieronima Boscha oraz z osobą samego malarza. I on, i jego twórczość są przedmiotem badań bohaterki filmu, historyczki sztuki. Na innym poziomie reżyser wpisuje w tę narrację elementy własnej biografii. Jakubowska podejmuje niełatwą próbę opisania wzajemnie przenikających się wątków i warstw, wydobywa tropy i analogie ikonograficzne, szukając dowodu na to, że dzieło Majewskiego można też odczytywać jako metarefleksję estetyczną i dysputę z dawnymi teoriami sztuk w kontekście nowych technik wizualnych i zapisu obrazu.

Zupełnie inny aspekt współoddziaływania malarstwa i obrazowania filmowego odsłania się w tekście Piotra Pławuszewskiego poświęconym Mojemu Nikiforowi Krzysztofa Krauzego. Na pozór mamy tu do czynienia z typową biografią artysty malarza. Autor jednak wydobywa swoistość tej opowieści, która nie rezygnując z chłodnej, realistycznej konwencji, wykorzystuje stylistykę malarstwa Nikifora i motywy, jakimi chętnie się posługiwał, a to  sprawia, że oglądamy świat przedstawiony niejako oczami łemkowskiego artysty. Tę identyfikację wzmocnić ma ograniczenie dialogów i waloryzacja ciszy, co odzwierciedla jego wyizolowanie i trudny kontakt z otoczeniem.

Adam Trwoga omawia gatunek, który zyskuje w kinie coraz większą popularność – dokumentalny film animowany. Przedmiotem szczegółowej analizy uczynił wielokrotnie nagradzany debiut Małgorzaty Bosek Dokumanimo (2007) – autobiograficzną impresję z mocnym podtekstem feministycznym o mozole codziennych domowych czynności, którym podołać musi kobieta artystka, godząc życie rodzinne z ambicjami twórczymi. Trwoga konfrontuje środki wyrazowe tradycyjnego dokumentu z techniką malarską Bosek, zbliżoną do zasady bricolage, którą posługiwali się dadaiści i surrealiści, wskazuje też na powinowactwa z pisarstwem Mirona Białoszewskiego.

Jaskrawym wyrazem celowego zacierania granic między różnymi formami wypowiedzi artystycznych jest zjawisko performansu. Anna Taszycka poddaje refleksji dwa filmy, których bohaterami są performerzy i ich sztuka. To Rekolekcje (1977) Witolda Leszczyńskiego oraz Performer (2015) Macieja Sobieszczańskiego i Łukasza Rondudy, oba „z kluczem”, oba też – każdy na swój sposób – odnoszą się do biografii realnie działających polskich artystów. W wywodzie Taszyckiej istotna dla zdiagnozowania sztuki performansu staje się, opisana przez niedawno zmarłego Cezarego Wodzińskiego, kategoria jurodiwego. Pozwala to postrzegać tę sztukę jako przynależną do sfery sacrum, ale jest to sacrum w stanie permanentnego kryzysu – w ten sposób filmy te, mówiące o z natury synkretycznych działaniach artystycznych, są w istocie autotematyczne. Część problemową naszego tomu zamyka rozmowa Kingi Gałuszki z twórcami filmu Córki dancingu, Agnieszką Smoczyńską i Kubą Kijowskim, o inspiracjach malarskich, jakie wpłynęły na kształt plastyczny, ale też na zamysł artystyczny ich dzieła.

Ponadto pragniemy zwrócić uwagę czytelników na tekst Łukasza Biskupskiego o tworzeniu elektronicznych baz danych do badań nad historią polskiego filmu. Projekt ten wydaje się niezwykle obiecujący wobec niedostatku materiałów źródłowych zniszczonych na skutek wojen i zawieruch dziejowych, czego doświadczają rodzimi badacze.

W dziale recenzji omówiono trzy książki. Karolina Kosińska pisze fascynująco o trzecim tomie monumentalnej Historii kina pod redakcją Tadeusza Lubelskiego, Iwony Sowińskiej i Rafała Syski, Małgorzata Radkiewicz omawia z perspektywy feministycznej monografię poświęconą Wandzie Jakubowskiej spisaną przez Monikę Talarczyk-Gubałę, a Marta Kasprzak relacjonuje tom poświęcony łódzkim instytucjom filmowym.

                                                                      Zespół Redakcyjny