Akademia polskiego filmu

Reżyser filmowy, teatralny i telewizyjny, scenarzysta, scenograf, aktor, pisarz, pedagog. Urodził się 5 sierpnia 1931 roku we Lwowie. Absolwent architektury na Politechnice Krakowskiej (1955) oraz Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej w Łodzi (1960; dyplom w 1961), gdzie pierwotnie został przyjęty na Wydział Operatorski. Nawiasem mówiąc, tematem jego pracy dyplomowej na architekturze był projekt wytwórni filmów fabularnych, konsultowany przez Stanisława Wohla, znanego operatora, wykładowcę łódzkiej szkoły filmowej.

Pracę w kinematografii rozpoczynał jako scenograf przy filmach Antoniego Bohdziewicza Szkice węglem (1956), Kalosze szczęścia (1958) i Rzeczywistość (1960). Zanim zadebiutował pełnometrażowym filmem fabularnym jako reżyser, zrealizował wiele interesujących dokumentów oraz fabuł telewizyjnych, m.in. Róża (1962, Brązowy Smok Wawelski w Krakowie) – impresja o zdewastowanych cmentarzach żydowskich, Album Fleischera (1962; Srebrny Smok Wawelski w Krakowie, nagrody w San Francisco i Mannheim) – przejmujący kolaż zdjęć oficera Wehrmachtu, Opus jazz (1963; nagroda w Cannes) – zapis próby zespołu Andrzeja Kurylewicza, Pojedynek (1964; nagrody w Buffalo, Vancouver, Cork, Montrealu, Edynburgu) – lekkoatletyczne zmagania najlepszych miotaczy kulą, Awatar, czyli zamiana dusz (1964; nagrody w Monte Carlo i Trieście), ekranizacja opowiadania Theophile’a Gautier. Pierwszy pełnometrażowy film fabularny dla kin zrealizował – na podstawie własnego scenariusza – w 1966 roku. Sublokator (nagrody w Mannheim, Cork, Chicago, Panamie) to utrzymana w poetyce groteski komedia obyczajowa poświęcona perypetiom młodego mężczyzny, który staje się ofiarą kobiet zbyt zaborczych w swej życzliwości.

Majewski uprawia kino gatunków, jego wyrafinowaną, szlachetną odmianę. Jego filmy cechuje perfekcja i elegancja realizacji, dbałość scenograficzna w najdrobniejszym detalu, trafna obsada i dobre aktorstwo. I takie właśnie są kolejne realizacje telewizyjne – Wenus z Ille (1967), adaptacja opowiadania klasyka XIX-wiecznej noweli realistycznej Prospera Mérimée, Ja gorę! (1967; Brązowy Lajkonik w Krakowie), ekranizacja noweli Henryka Rzewuskiego, Czarna suknia (1967; nagrody w Pradze), zainspirowana przejmującym opowiadaniem Stanisława Wygodzkiego, Urząd (1969), udane przeniesienie na ekran głośnej książki Tadeusza Brezy, a także filmy kinowe – rasowy kryminał Zbrodniarz, który ukradł zbrodnię (1969) według prozy Krzysztofa Kąkolewskiego, Lokis (1970; nagrody w Sitges i Łagowie), jeden z pierwszych horrorów na naszych ekranach według Prospera Mérimée, czy Zazdrość i medycyna (1973) według melodramatycznej powieści Michała Choromańskiego.

W 1975 roku Majewski realizuje Zaklęte rewiry (nagrody w Gdyni i Panamie, Syrenka Warszawska), błyskotliwą ekranizację powieści Henryka Worcella, rozgrywającą się w latach trzydziestych, a przedstawiającą od kuchni życie wielkiej restauracji i jej pracowników. Dwa lata później kręci Sprawę Gorgonowej, w której próbuje zrekonstruować przebieg głośnego przed wojną morderstwa. W Lekcji martwego języka (1979), opartej na motywach znanej powieści Andrzeja Kuśniewicza, tworzy sugestywny obraz rozpadu monarchii austro-węgierskiej, ukazany poprzez losy młodego porucznika ułanów, poszukującego sensu życia i śmierci, a w serialu Królowa Bona (1980) i filmie Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny (1982) – rozległy fresk historyczny, umiejscowiony w pierwszej połowie XVI wieku. Wielkim przebojem stają się komediowi C.K. Dezerterzy (1985; nagroda w Gdańsku, Złota Kaczka), inspirowani powieścią Kazimierza Sejdy, rozgrywająca się w 1918 roku brawurowa historia małego garnizonu stacjonującego gdzieś na węgierskiej prowincji, którego nowy dowódca postanawia stworzyć z dość niesubordynowanych żołnierzy kompanię doborową. W 1998 roku Majewski zrealizował sequel tego filmu – Złoto dezerterów.

W 2005 roku nakręcił Po sezonie, subtelną opowieść o starszym mężczyźnie i młodej kobiecie, którzy spotykają się w pustawym mazurskim pensjonacie, gdzie dawno już zamarł ruch turystyczny, a pięć lat później autobiograficzną Małą maturę 1947 (Nagroda Specjalna w Gdyni), w której wraca do swych lat młodzieńczych. O dzieciństwie spędzonym we Lwowie, latach szkolnych w powojennym Krakowie, studiach na architekturze i w łódzkiej szkole filmowej pisze ze swadą we wspomnieniowej Retrospektywce (2001). Wspomnienia, tym razem dotyczące pracy reżyserskiej, kontynuuje w książce Ostatni klaps. Pamiętnik moich filmów (2006). Jest także autorem m.in. zbioru skrzących się humorem opowiadań Ekshibicjonista (2002), zbeletryzowanego scenariusza swego pełnego nostalgii filmu Po sezonie (2006) oraz zabawnej komedii kryminalnej Upiór w kuchni (2008).

Janusz Majewski był w latach 1983-1990 prezesem Stowarzyszenia Filmowców Polskich, a od roku 2006 pełni funkcję Honorowego Prezesa. W latach 1987-1991 był członkiem Komitetu Kinematografii. Od roku 2012 jest rektorem Warszawskiej Szkoły Filmowej. Odznaczony Złotym Medalem Zasłużony Kulturze – Gloria Artis (2009), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2013), laureat Orła za osiągnięcia życia (2012) i wielu innych prestiżowych nagród i wyróżnień.

Jerzy Armata