Akademia polskiego filmu

Nowele ukazują trzy stadia całkowitego ogołocenia człowieka. W pierwszej bohater traci nie tylko dom, bliskich i całą rodzinną wioskę, ale również adresata skargi, słuchacza opowieści, w której wojenne losy zostałyby domknięte, symbolicznie wyznaczając początek nowego życia, wreszcie język i mowę. W drugiej – człowiekowi zostaje odebrany równie symboliczny stróż domu i obrońca, ludzkie szaleństwo przenika naturę, wciągniętą w krąg ludzkich zbrodni i nienawistnych zaślepień. W ten sposób nie tylko ludzka siedziba została zniszczona, ale świat ludzi i zwierząt przestał być schronieniem osieroconego i odartego ze wszystkiego człowieka. W trzeciej z nowel człowiek traci marzenie o domu odbudowanym, zdolnym dać prawdziwe schronienie, bo nie zostaje odbudowana żadna z wypracowanych na gruncie kultury i cywilizacji wspólnotowych więzi ani służący komunikacji – a nie panowaniu nad drugim człowiekiem – język. Ich miejsce zajmują przerażające atrapy. Pierwszą jest upiorny kolektyw „poczciwych obywateli”, drugą sentymentalno-heroiczny bełkot, służący mieszkańcom ideologicznego świata za namiastkę porozumienia.

Mariola Dopartowa, Krzyż Walecznych, [w:] 50 lat Polskiej Szkoły Filmowej (DVD), Warszawa 2008