Akademia polskiego filmu

W prologu profesor Władysław Tatarkiewicz wyjaśnia filozoficzny sens słowa iluminacja.

Franciszek Retman przyjeżdża z Pułtuska do Warszawy i podejmuje studia na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. Jako student wikła się w romans z Moniką; wyjeżdża na wakacje w Tatry, gdzie mocno przeżywa śmierć swojego przyjaciela, taternika. Musi się ożenić z Małgorzatą, gdyż dziewczyna jest w ciąży. Chłopakowi trudno utrzymać rodzinę ze studenckiego stypendium, bierze więc urlop dziekański. Podejmuje pracę w wytwórni sprzętu medycznego, następnie w klinice psychiatrycznej, gdzie – za pieniądze – poddaje się badaniom snów. Próby naukowego zgłębienia sensu śmierci człowieka przynoszą mu gorzkie rozczarowania i decyzję poszukiwania prawdy w klasztorze Kamedułów. Po pewnym czasie Franciszek wraca do domu, kończy przerwane studia i zostaje asystentem. W marcu 1968 roku otwiera przewód doktorski, ale u progu kariery daje o sobie znać nadwerężone serce.

Do znanych polskiemu kinu konfrontacji jednostka – historia i jednostka – społeczeństwo Zanussi dodał zmaganie z absolutem, wyznaczając kierunek swoich dalszych poszukiwań twórczych.

Jan Słodowski, Leksykon polskich filmów fabularnych, Warszawa 1996