Akademia polskiego filmu

Studio Filmowe „Tor” – dawniej Zespół Filmowy – jest jednym z najważniejszych i najdłużej działających polskich producentów filmowych. Zespół powstał 1 kwietnia 1967 roku. Jego pierwszym kierownikiem artystycznym był Stanisław Różewicz, który pełnił tę funkcję w latach 1967-1968, ale zdecydował się odejść z Zespołu po wydarzeniach marca 1968 roku.  Różewicz powrócił do Zespołu w 1972 roku i pełnił funkcję szefa do roku 1980. W latach 1968-1970 Zespół przejął Antoni Bohdziewicz, a po jego śmierci, na krótko, Jerzy Passendorfer (1971-1972). W roku 1980 funkcję szefa Zespołu objął związany z „Torem” od początku kariery Krzysztof Zanussi. Funkcję wiceprzewodniczącego przez wiele lat piastował Krzysztof Kieślowski. 

Kierownikami literackimi „Toru” byli Witold Zalewski (1967-1989) i Bolesław Michałek (1989-1991). Funkcję szefów produkcji piastowali kolejno: Włodzimierz Śliwiński (1967-1980), Zygmunt Kniaziołucki (1980-1984), Ryszard Chutkowski (1984-1987), Wilhelm Hollender (1987-1988), Ryszard Straszewski (1988-1996), Iwona Ziułkowska (1996-2005), Janusz Wąchała (od roku 2006).

Po przełomie 1989 roku „Tor”, podobnie jak inne Zespoły Filmowe, został przekształcony w Studio Filmowe i uzyskał samodzielność, stając się Instytucją Filmową podległą Ministerstwu Kultury. W październiku 2011 roku Studio przekształcone zostało przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego w państwową instytucję kultury.

Od chwili swojego powstania Studio wyprodukowało ponad 100 filmów fabularnych, około 120 godzin seriali telewizyjnych i miniseriali oraz wiele filmów dokumentalnych. W Zespole powstały takie filmy Stanisława Różewicza, jak m.in. Samotność we dwoje, Romantyczni, Opadły liście z drzew, Pasja, Pensja pani Latter, Kobieta w kapeluszu, Anioł w szafie, oraz Krzysztofa Zanussiego, m.in. Struktura kryształu, Życie rodzinne, Iluminacja, Bilans kwartalny, Barwy ochronne, Kontrakt, Constans, Rok spokojnego słońca, Stan posiadania. Z „Torem” związali się tacy reżyserzy, jak m.in. Edward Żebrowski (Szpital przemienienia, W biały dzień), Filip Bajon (Aria dla atlety, Wahadełko,  Wizja lokalna 1901, Limuzyna Daimler-Benz, Magnat oraz serial Biała wizytówka), Wojciech Marczewski (Zmory, Dreszcze, Ucieczka z kina „Wolność”), Antoni Krauze (Monidło, Prognoza pogody i Dziewczyna z hotelu Excelsior). W „Torze” kilka znakomitych filmów zrealizował Janusz Majewski (Lokis. Rękopis profesora Wittenbacha, Zazdrość i medycyna, Zaklęte rewiry, Lekcja martwego języka). W „Torze” powstały tak znane filmy, jak Rejs Marka Piwowskiego, Brzezina Andrzeja Wajdy, Wir Henryka Jacka Schoena, Zygfryd Andrzeja Domalika, Stan wewnętrzny Krzysztofa Tchórzewskiego, debiut Krzysztofa Krauzego Nowy Jork, czwarta rano, Cudowne dziecko Waldemara Dzikiego i 300 mil do nieba Macieja Dejczera.

Od początków swojego istnienia Zespół był nastawiony na produkcję filmów artystycznych. „Chcieliśmy robić wartościowe filmy. Filmy uczciwie mówiące o ludziach, o życiu. Interesowała nas produkcja nie rozrywkowa, ale artystyczna” – mówił Stanisław Różewicz. Różewicz wprowadził w „Torze” nowy styl pracy oparty na dialogu zespołowym, wymianie idei i twórczej konfrontacji projektów. Ta „zespołowa” kultura produkcji w dużej mierze przyczyniła się do powstania filmów z nurtu zwanego kinem moralnego niepokoju.

W sposób wyjątkowy na historię Zespołu wpłynął Krzysztof Kieślowski, który reżyserował swoje filmy w „Torze” od swojej telewizyjnej fabuły Przejście podziemne z 1973 roku. W Zespole powstały takie filmy Kieślowskiego, jak Personel, Blizna, Amator, Przypadek, Bez końca. Pod koniec lat 80. Kieślowski zrealizował w „Torze″ Krótki film o miłości i Krótki film o zabijaniu, za który otrzymał pierwszą w historii Europejską Nagrodę Filmową – a także serial Dekalog. Te produkcje­, a także sukcesy innych filmów „Toru”, m.in. Zanussiego, otworzyły drogę Zespołowi do współpracy międzynarodowej.

Lata 90. to okres największych sukcesów Studia, kierowanego wówczas przez Krzysztofa Zanussiego. „Tor” był polskim producentem trylogii Krzysztofa Kieślowskiego Trzy kolory. Do najważniejszych filmów tego okresu należy zaliczyć takie filmy, jak Kolejność uczuć Radosława Piwowarskiego, Cynga Leszka Wosiewicza, Kratka Pawła Łozińskiego, Julia wraca do domu Agnieszki Holland, Cwał oraz Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową (jako produkcja wykonawcza)  Krzysztofa Zanussiego,  a także jego popularny cykl filmów telewizyjnych Opowieści weekendowe. W „Torze” swoje wszystkie filmy zrealizowała Magdalena Piekorz (Pręgi, Senność, Zbliżenia), debiutował Jacek Borcuch (Tulipany). Wśród istotnych tytułów zrealizowanych już w XXI wieku należy wymienić m.in. Boisko bezdomnych Kasi Adamik, Persona non grata, Suplement, Rewizyta, Serce na dłoni i Obce ciało Krzysztofa Zanussiego oraz Pokot Agnieszki Holland.

Studio Filmowe „Tor” prowadzi szeroką działalność międzynarodową zarówno w zakresie dystrybucji swoich filmów, jak i koprodukcji oraz usług filmowych. Rekonstruuje i digitalizuje dziedzictwo filmowe Studia. Filmy „Toru” otrzymywały nagrody na najważniejszych światowych festiwalach, a Zespół jest rekordzistą, jeśli chodzi o liczbę Złotych Lwów na Festiwalu Filmowym w Gdańsku i Gdyni. 

Anna Wróblewska