Akademia polskiego filmu

Drogie Czytelniczki, Drodzy Czytelnicy,

Zapraszamy do lektury jesiennego wydania „Pleografu” – tym razem o polskim kinie dokumentalnym. Już ze wstępnego przeglądu zawartych w najnowszym numerze kwartalnika artykułów naukowych, wywiadów i recenzji wynika, że kino dokumentalne jest bardzo istotne współcześnie, o czym świadczą dokonania twórców, żywa obecność tradycji i zarazem otwarcie na eksperymenty, a wreszcie ogromne zainteresowanie publiczności. Dokument filmowy to formuła bardzo niejednoznaczna, obejmująca różne praktyki i narzędzia – i z tej niejednoznaczności czerpiąca siłę. Pozwala on odbiorcom i samym twórcom na konfrontację z rzeczywistością, zdefiniowanie i unaocznienie jakiegoś jej wymiaru oraz zmierzenie się z nim, nakreślenie choćby szkicowej mapy. Przeprowadzana w kolejnych tekstach analiza współczesnych i starszych utworów dokumentalnych umożliwia przyjrzenie się temu, jak w różnych momentach historycznych radzimy sobie z opisywaniem i porządkowaniem świata oraz jakie jego obrazy tworzymy.

Polskie kino ma w dziedzinie dokumentu szczególne zasługi. W otwierającym numer tekście Katarzyny Mąki-Malatyńskiej współczesne filmy dokumentalne – Opera o Polsce Piotra Stasika i Plica Polonica Marcina Straucholda (oba z 2017 roku) – są odczytywane w kontekście inspirującej poszukiwania twórców tradycji polskiego dokumentu kreacyjnego, przede wszystkim zaś filmów Wojciecha Wiszniewskiego. Wiszniewski, autor przejmującego, trafnego, a zarazem głęboko autorskiego obrazu rzeczywistości PRL, to także twórca sposobu pokazywania i dyskutowania rzeczywistości, płodnego również współcześnie. Młodym reżyserom udaje się rozpoznać historię i zbudować z nią produktywną relację.

Bardzo mocny zwrot ku współczesności wyznaczają dwa artykuły poświęcone dokumentom interaktywnym. Paweł Sołodki poddaje analizie powstające w Polsce interaktywne dokumenty sieciowe, zwracając uwagę na szczególne uwarunkowania ich produkcji i dystrybucji. Agnieszka Zwiefka zaś, w zamieszczonym w ramach cyklu Z warsztatu tekście Gdzie jest autor? Kilka słów o interaktywnych filmach dokumentalnych, omawiając różne modele kina interaktywnego, odwołuje się do swojej perspektywy praktyka – przede wszystkim do prowadzonych na Uniwersytecie Wrocławskim zajęć ze studentami, na których powstają filmy interaktywne. Artykuły Zwiefki i Sołodkiego zapełniają lukę w piśmiennictwie na temat polskiego dokumentu interaktywnego, kreśląc wstępną panoramę tego zjawiska.

Artykuły Michała Dondzika i Justyny Jaworskiej sięgają natomiast dalej w przeszłość. Dondzik interpretuje krótkie, eksperymentalne filmy Grzegorza Królikiewicza, pochodzące sprzed jego fabularnego debiutu w 1973 roku. Artykuł poświęcony twórczości autora Na wylot okazał się w nieoczekiwanie smutny sposób aktualny: w czasie prac nad tym numerem „Pleografu” dotarła do nas wiadomość o śmierci reżysera – 21 września 2017 roku. Autor poświęcił swój tekst pamięci tego niezwykle oryginalnego artysty, którego prace nie miały w polskim kinie żadnych odpowiedników.

Z kolei Jaworska w drobiazgowej i zarazem bardzo zajmującej analizie poddaje film Nasze znajome z Łodzi Krystyny Gryczełowskiej (1971). Autorka, opisując tryby narracji w filmie Gryczełowskiej, rekonstruuje sposób, w jaki reżyserka przedstawiała swoje bohaterki, i tym samym pozwala także czytelnikowi przenieść się w realia życia kobiet w robotniczej Łodzi z początku lat siedemdziesiątych.

Zapraszamy również do zaznajomienia się z kolejną odsłoną cyklu W druku, tym razem zawierającą fragment przygotowywanej przez Joannę Preizner książki Czas ołowiany. Obrazy stanu wojennego w filmie fabularnym. W publikowanym w „Pleografie” rozdziale autorka analizuje film Krzysztofa Tchórzewskiego Stan wewnętrzny – nakręcony w 1983 roku, a pokazany publiczności dopiero siedem lat później, w 1989. Choć Stan wewnętrzny nie jest dokumentem, to jednak chwyta rzeczywistość na gorąco, mierząc się nie tylko z koniecznością ukazania losów i dylematów Polaków w okresie stanu wojennego, ale także katalogując i częściowo ustanawiając jego ikonografię. Tym samym bardzo dobrze współgra z tematem przewodnim, dopełniając refleksję nad różnymi formami, w jakich polskie kino mierzy się z rzeczywistością.

W najnowszym numerze „Pleografu” piszemy także o książkach związanych z kinem dokumentalnym. Artykuł Iwony Kurz Stan dokumentu, wychodząc od diagnozy szczególnej współczesnej popularności kina dokumentalnego, przybliża najważniejsze z opublikowanych w ostatnim czasie książek poświęconych polskiemu dokumentowi. Ten temat podejmuje również Dominik Wierski w recenzji książki Urszuli Tes, analizującej twórczość zasłużonej dokumentalistki Ireny Kamieńskiej.

Wreszcie, szczególnie istotne w tym numerze „Pleografu” są zamieszczone w nim wywiady. W dwudziestą piątą rocznicę realizacji z wielu względów przełomowego dla polskiej kultury dokumentu Miejsce urodzenia (1991) z jego twórcą Marcelem Łozińskim rozmawia badacz reprezentacji Holokaustu Tomasz Łysak. Na festiwalu w Wenecji Ewa Szponar przeprowadziła rozmowę z Elwirą Niewierą i Piotrem Rosołowskim, autorami nagrodzonego tam w kategorii najlepszy dokument o kinie Księcia i Dybuka – opowieści o Michale Waszyńskim, barwnej i zasłużonej, a zarazem wciąż słabo opisanej postaci polskiego kina. Natomiast reżyserki wielokrotnie nagradzanych filmów Karolina Bielawska i Anna Zamecka opowiadają Łukaszowi Maciejewskiemu o swojej pracy, kobietach w kinie i o kondycji współczesnego polskiego filmu dokumentalnego.

Zespół Redakcyjny