Krzysztof Zanussi
Krzysztof Zanussi, fot. Jerzy Troszczyński, źródło: Fototeka FN
http://fototeka.fn.org.pl/
Reżyser, scenarzysta, producent. Urodził się 17 czerwca 1939 roku w Warszawie. Studiował fizykę na Uniwersytecie Warszawskim (1955-1959) oraz filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim (1959-1962).
W 1966 r. ukończył Wydział Reżyserii PWSFiT w Łodzi. Na przełomie lat 50. i 60. był działaczem amatorskiego ruchu filmowego oraz współzałożycielem pierwszego DKF-u „Po prostu”, a także autorem kilku nagrodzonych filmów amatorskich (m.in. Tramwaj do nieba, 1958). W 1965 roku zrealizował film dyplomowy Śmierć prowincjała, opowiadający o poszukiwaniach duchowych młodego historyka sztuki (nagrodzony na festiwalach w Valladolid, Moskwie i Mannheim).
Zadebiutował filmem Struktura kryształu (1969), który wyróżniał się pod względem estetycznym (konstrukcja oparta na improwizowanych sytuacjach i dialogach) oraz tematycznym (konfrontacja dwóch odmiennych postaw bohaterów-naukowców). Otrzymał za niego nagrody na festiwalach w Mar del Plata, Valladolid, Panamie i Kolombo. Następnie zrealizował Życie rodzinne (1971), o nieudanym powrocie bohatera do rodzinnego domu, powiązanym z koniecznością rozliczenia się z przeszłością, kameralny dramat telewizyjny Za ścianą (1971; Grand Prix na festiwalu w San Remo) oraz Hipotezę (1972). Kolejny film Iluminacja (1973; Grand Prix na festiwalach w Rawennie oraz Locarno, Nagroda Specjalna Jury na Festiwalu Polskich Filmów fabularnych w Gdańsku) utrwalił wizerunek reżysera, który za pomocą środków filmowych ukazuje poszukiwania filozoficzne, moralne i duchowe współczesnego inteligenta, konfrontując je z peerelowską codziennością. Potwierdził to następnymi filmami: Bilansem kwartalnym (1974; nagroda na festiwalu w Berlinie), Barwami ochronnymi (1976; Grand Prix na festiwalu w Gdańsku, film ten zainicjował nurt kina moralnego niepokoju), Spiralą (1978; nagroda za reżyserię na festiwalu w Panamie) oraz Constans (1980;, nagrody na festiwalach w Panamie, Cannes i Gdańsku). Ich bohaterowie stają często przed koniecznością wyboru. Wybitne role zagrali u niego Maja Komorowska i Zbigniew Zapasiewicz. W latach 80. Zanussi realizował także filmy w RFN.
W 1981 roku nakręcił Da un paese lontano: Giovanni Paolo II (tytuł polski: Z dalekiego kraju) – opowieść o życiu Karola Wojtyły z historią Polski w tle. W 1996 powstał autobiograficzny Cwał (nagrodzony w Gdyni i Tokio), zaś później cykl telewizyjny Opowieści weekendowe (1996-2000). Następnie zrealizował film Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową (2000), historię lekarza nieuleczalnie chorego na raka, w której można się doszukiwać nawiązania do Spirali. Film ten porusza obecną w twórczości Zanussiego problematykę nieuchronności śmierci i konieczności umierania. Został nagrodzony m.in. na festiwalach w Moskwie oraz Gdyni (Grand Prix). Dwa lata później powstał Suplement (2002), kontynuujący wybrane wątki z Życia…. W 2005 roku zrealizował film Persona non grata, o polskim ambasadorze, który musi zmierzyć się z przeszłością lat 80. (Nagroda Specjalna Jury w Gdyni), następnie Serce na dłoni (2008) oraz Rewizytę (2009), podsumowującą filmowy dorobek Zanussiego z pierwszego okresu twórczości.
Reżyserował także w teatrach w Polsce i za granicą (Kraków, Warszawa, Mediolan, Palermo, Paryż, Rzym, Brema, Bazylea), głównie sztuki dramaturgów europejskich.
Był przewodniczącym Rady Polskiej Federacji DKF (1975-1977). W 1980 roku został kierownikiem Zespołu, a następnie dyrektorem Studia Filmowego „Tor” (funkcję tę pełni do dziś). Działacz Federacji Europejskiej Realizatorów Audiowizualnych FERA (także jej prezes od 1990 r.), konsultant Komisji Pontyfikalnej do spraw Kultury w Watykanie, członek Europejskiej Akademii Filmowej, Papieskiej Akademii Sztuk Pięknych i Literatury, polskiego PEN-Clubu i Stowarzyszenia Pisarzy. Pełnił funkcję Prezydenta Stowarzyszenia Eurovisioni.
Został uhonorowany licznymi nagrodami, m.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla kultury polskiej i osiągnięcia w pracy twórczej (1999) oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi Republiki Włoskiej (2006).
W 1992 roku uzyskał tytuł profesora Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Wykładał także w PWSFTViT w Łodzi oraz National Film School w Wielkiej Brytanii. Jest doktorem honoris causa kilku uniwersytetów wschodnioeuropejskich oraz autorem książek (m.in. Rozmowy o filmie amatorskim, Spór o PRL, Pora umierać, Między jarmarkiem a salonem), a także zbiorów scenariuszy i nowel filmowych.
Bibliografia
Książki:
Bobowski S., Dyskurs Filmowy Zanussiego, Wrocław 1996.
Czarnawska I., Krzysztof Zanussi - sylwetka artysty : z reżyserem, scenarzystą i producentem Filmowym Krzysztofem Zanussim rozmawia Iga Czarnawska, Warszawa 2008.
Derlatka E., 21 spotkań, Warszawa 2007.
Helman A., Miczka T., Analizy i interpretacje. Film polski, Katowice 1984.
Hollender B., Od Wajdy do Komasy, Warszawa 2014.
Hendrykowski M., Debiuty polskiego kina, Konin 1998.
Jackiewicz A., Moja filmoteka. Kino polskie, Warszawa 1983.
Klejsa K., Nurczyńska-Fidelska E., Kino polskie: reinterpretacje. Historia – ideologia – polityka, Kraków 2008.
ks. Lis M., Krzysztof Zanussi. Przewodnik teologiczny, Opole 2015.
Lubelski T., Zarębski Konrad J., Historia kina polskiego, Warszawa 2006.
Łużyńska-Doroba J., Artysta wobec współczesności: o Zanussim inni, Warszawa 1996.
Marczak M., Niepokój i tęsknota: kino wobec wartości. O filmach Krzysztofa Zanussiego, Olsztyn 2011.
Nurczyńska-Fidelska E., Kino polskie w trzynastu sekwencjach, Kraków 2005.
Piątek J., Kino Krzysztofa Zanussiego, Warszawa 1999.
Sokołowski M. [red.], Arystokratyzm ducha: kino Krzysztofa Zanussiego, Warszawa 2009.
Zanussi K., Bigos nie zginie!... w rodzinnej Europie, Warszawa 2003.
Zanussi K., Między jarmarkiem a salonem, Warszawa 1999.
Zanussi K., Nowele filmowe, Warszawa 1976.
Zanussi K., Pora umierać: wspomnienia, refleksje, anegdoty, Warszawa 1997.
Zanussi K., Rozmowy o filmie amatorskim, Warszawa 1978.
Zawiśliński S., Przemiany. Krzysztof Zanussi, Kraków 2009.
Zanussi. Przewodnik krytyki politycznej, red. Majmurek J., Warszawa 2014.
Artykuły:
Barwy ochronne, „Filmowy Serwis Prasowy” 1977, nr 2, s. 3-5.
Bobowski S., Święci i naprawiacze świata w filmach Krzysztofa Zanussiego, „Tygiel Kultury” 1998, nr 1-02, s. 90-96.
Dondziłło Cz. Postęp a człowieczeństwo, „Film” 1973, nr 12, s. 22-23.
Frąc W., Śmierć ciała. Pytanie o człowieka, „Kwartalnik Filmowy” 2004, nr 47-48, s. 229-233.
Jackiewicz A., Z kina polskiego. Obecność Zanussiego, „Kino” 1981, nr 1, s. 14-15.
Luter A., W poszukiwaniu sensu życia. 70-lecie Krzysztofa Zanussiego, „Kino” 2009, nr 6, s. 10-13.
Łużyńska Jadwiga A., Najwcześniejsze filmy Krzysztofa Zanussiego, „Iluzjon” 1994, nr 3-4, s. 32-56.
Malatyńska M., Z dalekiego kraju - czyli stąd. Z Krzysztofem Zanussim rozmawia..., „Kino” 1981, nr 3, s. 6-10.
Skwara J., Fizycy w puszczy kampinoskiej, „Film” 1969, nr 8, s. 10-11.
Stachowski P. W., Nasz człowiek w Europie, „Film” 1992, nr 36, s. 4-5.
Struktura kryształu, „Filmowy Serwis Prasowy” 1969, nr 16, s. 12-16.
Szczepański T., Z Zanussim na progu wieczności, „Kino” 2000, nr 2, s. 12-15.
Świętochowska G., Śmiertelna choroba, „Kwartalnik Filmowy” 2004, nr 45, s. 217-236.
Targosz K., Ze sztambucha Zanussiego, „Przekrój” 1995, nr 52-53, s. 18-19.
Wojciechowski P., Śmierć jako nieśmiertelny temat, „Znak” 2000, nr 10 (545), s. 128-133.
Zanussi K., Pieniądze i duch, „Znak” 2000, nr 10 (545), s. 61-67.
Zanussi K., Pożytki ze stereotypów, Gazeta Wyborcza 2-4.4.1994, nr 78, s. 14-15.
Wywiady:
Bielas K., Kino i arogancja, „Gazeta Wyborcza – Magazyn” 1995, nr 46, s. 26-27.
Bodnar I., Nazywają mnie skąpcem, „Przekrój” 1993, nr 20, s. 12-13.
Chyb M., Nie jestem koniokradem, „Film” 2001, nr 4, s. 20-22.
Damsz W., Zależy mi na popularności. rozmowa z Krzysztofem Zanussim, „Filmowy Serwis Prasowy” 1995, nr 3, s. 30-31.
Demidowicz K., Świat nie przedstawiony, „Film” 1998, nr 7, s. 72-74.
Gazda J., Wywoływanie złych duchów. Z Krzysztofem Zanussim rozmawia…, „Kwartalnik Filmowy” 1993, nr 3, s. 120-136.
Hendrykowski M., Twórca i krytyk w jednym stali domu, „Images” 2004, Vol. 2, nr 3-4, s. 148-151.
Hollender B., Czy jeszcze warto?, „Film” 1992, nr 17, s. 4-5.
Hollender B., Moje sny się spełniły, „Rzeczpospolita” 19.6.2009, nr 142, s. A16-A17.
Janicka B., Najpierw fakty, „Film” 1988, nr 22, s. 4-5.
Janicka B., Uciec od siebie, „Film” 1974, nr 34, s. 6-8.
Janicka B., Z perspektywy i z bliska, „Film” 1981, nr 36, s. 3-5.
Janowska K., Jeszcze nie zjeżdżam do zajezdni. Rozmowa z Krzysztofem Zanussim na 70 urodziny, „Polityka” 2009, nr 25, s. 56-58.
Kezik B., Życzę, aby nasze kino było waleczne, „Film & TV Kamera” 2011, nr 2, s. 20-22.
Kołodyński A., Nie tylko prawda zewnętrzna…, „Film” 1973, nr 34, s. 6-7.
Krzemień T., Opcja przekorna: za świadomością. Rozmowa z Krzysztofem Zanussim, „Kino” 1977, nr 2, s. 2-8.
Kwiatkowski K., Własny charakter pisma, „Magazyn Filmowy SFP” 2012, nr 20, s. 8-15.
Maciejewski Ł., Jakie życie - taka śmierć, „Cinema Polska” 2000, nr 9, s. 34-35.
Markowski A., Reżyser i scenariopisarstwo. Aktor modyfikuje film. Koncepcja plastyczna przeciwko modzie z Krzysztofem Zanussim o życiu rodzinnym rozmawia..., „Kino” 1971, nr 2, s. 14-24.
Mucharski P., Janowska K., Czytam tylko arcydzieła, „Gazeta Wyborcza” 28-29.6.2008, nr 150, s. 28-29.
Piekorz M., Szukam proporcji, „Ekran” 1996, nr 2, s. 6-8.
Pietrasik Z., Jestem obcy, „Polityka” 2006, nr 29, s. 54-56.
Rakowiecki J., Jestem zdolny do wszystkiego w sensie materialnym i moralnym, „Film” 2008, nr 10, s. 42-46.
Szczerba J., Bielas K., Gesty heroiczne i nieproduktywne, „Gazeta Wyborcza – Magazyn” 1999, nr 25, s. 6-13.
Szczerba J., Bielas K., Moje przekleństwa brzmią jak cytat, „Gazeta Wyborcza – Magazyn” 1999, nr 24, s. 34-40.
Śmiałowski P., Nie wszystko zostało zaprzepaszczone, „Kino” 2005, nr 5, s. 20-22.
Targosz K., Zwątpiliśmy w naszą urodę, „Przekrój” 1999, nr 25, s. 14-16.
Tawicka J., Okno w stronę nieba, „Przekrój” 2000, nr 45, s. 18-21.
Wertenstein W., Kino europejskie kojarzy się z męką i nudą. Mówi Krzysztof Zanussi, „Kino” 1994, nr 4, s. 6-7.
Wertenstein W., Koń wie o człowieku wszystko. Rozmowa z Krzysztofem Zanussim o nowym filmie „Cwał”, „Kino” 1995, nr 11, s. 4-5.
Wertenstein W., Większa produkcja - lepsza robota, „Film” 1975, nr 39, s. 10-11; 15.
Zanussi K., Jaki będzie drugi wiek kina?, „Kino” 1997, nr 1, s. 22-23.
Galeria
Artykuły
-
Krzysztofa Zanussiego kino intelektualne
Tomasz Kłys
Kino polskie w trzynastu sekwencjach, pod red. Eweliny Nurczyńskiej-Fidelskiej, Rabid, Kraków 2005
-
Polskie kino jako przejaw kinofilii
Piotr Kletowski
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 2/2017
-
Wiatr od Dzikiego Zachodu, czyli krótki kurs historii kina polskiego na ekranach radzieckich.
Miron Czernienko
„Kwartalnik Filmowy” 1997, nr 18
-
Tych troje nie pochodzi ani z cudzych książek, ani z cudzych filmów
Bożena Janicka
„Kino” 1969, nr 10
