Akademia polskiego filmu

W dalszym ciągu, po latach, ten film nie przestaje poruszać, zadziwiać
i niepokoić (…). Żywot Mateusza jest filmem pogańskim. I to nie tylko
w pierwotnym (…) ale w innym, znacznie głębszym rozumieniu. Jest pogański w tym znaczeniu, w jakim słowo to odnosi się czasem, już bez wartościujących konotacji, do świata archaicznej religijności (…). Żywot Mateusza jest również filmem metafizycznym (…). Jego świat, ów wiejski mikrokosmos, jest ufundowany na konkrecie: jest las, jezioro, trawa, pole, rzeka, kamień, niebo, ptak… Ale każdy z tych bytów jest cząstką większej, przerastającej go Całości.

Dariusz Czaja, Dlaczego jest tak, jak jest?, „Kwartalnik Filmowy” 1997,
nr 18

Czy film Witolda Leszczyńskiego trzeba traktować jako jakieś signum, czy ma z tego wyniknąć jakiś nowy styl, temat, motyw kinematografii polskiej? Czy też jest to fenomen bez następstw? Nie wiem, przyszłość pokaże. Wiem natomiast, że jest to arcydzieło.

Konrad Eberhardt, Wygnanie z Arkadii, „Film” 1968, nr 7