Akademia polskiego filmu

Warszawa, lata trzydzieste. Jan Piszczyk już w dzieciństwie czuł się spychany na margines życia. Uznawany za ofermę w domu i w szkole, dochodzi do wniosku, że tylko harcerstwo zapewni mu pozycję wśród kolegów. Gra na trąbce przynosi mu chwilowe uznanie, lecz w czasie defilady dochodzi do katastrofy. Tabaka wsypana do trąbki przez złośliwego kolegę kompromituje Piszczyka. Na studiach postanawia nie angażować się politycznie. Przez przypadek wplątuje się jednak w demonstrację antysemicką i zostaje pobity równocześnie i przez studentów-korporantów, i przez policję. Traci szansę na uzyskanie korepetycji i nadzieję na przeżycie pierwszej miłości. Piszczyk postanawia zdobyć pozycję w społeczeństwie. Wstępuje do podchorążówki.

Wybucha wojna i Piszczykowi udaje się dotrzeć do opustoszałych już koszar, gdzie przebiera się w cudzy mundur. W tym momencie wkraczają Niemcy i biorą go do niewoli. W obozie jenieckim spotyka się z pogardą współtowarzyszy i podejrzeniem o współpracę z Niemcami. Zgłasza się do pracy w niemieckiej fabryce zbrojeniowej. Zwolniony, powraca do okupowanej Warszawy, gdzie spotyka Jelonka, dawnego kolegę. Handluje walutą i biżuterią, robi ciemne interesy. Poznaje dziewczynę i przeżywa swą pierwszą, wielką miłość. By zaimponować Basi, udaje bohatera konspiracji. Pech wciąż go prześladuje i ta mistyfikacja kończy się jego klęską. Po wojnie Piszczyk pracuje w biurze podań pana Wąsika. Gromadzi pieniądze, ale z powodu pięknej klientki wplątuje się znów w podejrzaną aferę i na kilka lat trafia do więzienia. Lata pięćdziesiąte. Piszczyk zaczyna od początku. Pracuje teraz w ważnym urzędzie państwowym. Jest nadgorliwym urzędnikiem o prawomyślnych poglądach. Awansuje, lecz u szczytu kariery przychodzi katastrofa: ktoś, podrabiając jego charakter pisma, umieścił w ubikacji antypaństwowe hasło. Piszczyk znów trafia do więzienia. Oczyszczony z podejrzeń, wkrótce ma wyjść na wolność. Przerażony tą perspektywą, błaga naczelnika o pozostawienie go w więzieniu, ale ten jest nieubłagany.

Film, wykpiwający polskie mity odwagi, niezłomności i heroizmu wojennego, przeciwstawiający im egoizm, tchórzostwo i intryganctwo antybohatera, jest jednym z głównych świadectw poodwilżowej krytyki wobec narodowej tradycji romantycznej i jej epigonów.

Waldemar Piątek, Leksykon polskich filmów fabularnych, Warszawa 1996