Wojciech Jerzy Has
Reżyser filmowy, scenarzysta, pedagog. Urodził się 1 kwietnia 1925 roku w Krakowie – zmarł 3 października 2000 roku w Łodzi. Studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Po ukończeniu Kursu Przysposobienia Filmowego w Krakowie (1946) rozpoczął pracę w warszawskiej Wytwórni Filmów Dokumentalnych. W latach 1951-1956 pracował w Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi, realizując filmy dokumentalne, oświatowe i instruktażowe. Od 1955 roku pracował w Zespole Autorów Filmowych „Syrena”, następnie w „Iluzjonie”, a od 1958 w „Kamerze”. W latach 1981-87 był kierownikiem artystycznym Zespołu Filmowego „Rondo”. Od 1974 roku pracował na Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, w latach 1989-1990 był jego dziekanem, a w latach 1990-1996 pełnił funkcję rektora tej uczelni. Był również szefem oraz opiekunem artystycznym Studia Indeka działającego przy łódzkiej szkole filmowej.
Jako reżyser rozpoczął od krótkometrażówek dokumentalnych, fabularnych i oświatowych. Pośród nich wyraźnie wyróżniają się: nakręcona ze Stanisławem Różewiczem Ulica Brzozowa (1947), a zwłaszcza Moje miasto (1950), subiektywny portret krainy dzieciństwa, pełen poezji i nostalgii. I choć film ten został zrealizowany w czasie, kiedy obowiązkową metodą twórczą był realizm socjalistyczny, żadnej z jego podstawowych zasad nie odnajdziemy w Hasowskiej miniaturce. Dzięki świadomie nieostrym zdjęciom Olgierda Samucewicza, rozproszonemu światłu obraz to bardziej oniryczny niż realistyczny. Pełno w nim staroci, bibelotów, jednym słowem, tego wszystkiego, czego wiele pojawia się w jego późniejszych – już pełnometrażowych – filmach, a co krytycy nazwali „rupieciarnią mistrza Hasa”.
W 1957 roku nakręcił pierwszy film pełnometrażowy. Pętla, ekranizacja głośnego opowiadania Marka Hłaski, to bez wątpienia jeden z najlepszych debiutów w dziejach naszej kinematografii. W przejmującej opowieści o ostatnim dniu życia człowieka dotkniętego nałogiem alkoholowym zawarł Has główne założenia swego kina. Przemijanie, nieuchronny upływ czasu, kruchość ludzkiej egzystencji – to główne tematy jego filmów. Kino Hasa często żywi się literaturą. Jego najlepsze filmy to ekranizacje interesujących, często wybitnych dokonań literackich. Wystarczy wymienić Pożegnania (1958; nagroda FIPRESCI w Locarno) Stanisława Dygata, Jak być kochaną (1962; nagroda w San Francisco, Złota Kaczka) Kazimierza Brandysa, Rękopis znaleziony w Saragossie (1964; nagroda w San Sebastian) Jana Potockiego, Szyfry (1966) Andrzeja Kijowskiego, Lalkę (1968; nagroda w Panamie) Bolesława Prusa czy Sanatorium pod Klepsydrą (1973; nagroda w Cannes) Brunona Schulza. W swych ostatnich filmach sięgał po literaturę zagraniczną: Nieciekawa historia (1982) to ekranizacja opowiadania Antoniego Czechowa, Osobisty pamiętnik grzesznika przez niego samego spisany (1985) – adaptacja prozy Jamesa Hogga, a Niezwykła podróż Baltazara Kobera (1988) – Fredericka Tristana. Kino Hasa imponuje scenograficznym rozmachem, dbałością o kompozycję kadru, grą martwych przedmiotów, wreszcie wspaniałymi kreacjami aktorskimi.
Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1998), laureat Polskiej Nagrody Filmowej Orzeł za osiągnięcia życia (1999), doktor honoris causa Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi (tytuł przyznany pośmiertnie).
Jerzy Armata
Bibliografia
Książki:
Dzieje grzechu. Surrealizm w kinie polskim, red. Kamila Wielebska, Kuba Mikurda, Kraków-Warszawa 2010.
Eberhardt K., Wojciech Has, Warszawa 1967.
Helman A., Miczka T., Analizy i interpretacje. Film polski, Katowice 1984.
Hendrykowski M., Debiuty polskiego kina, Konin 1998.
Grodź I., Zaszyfrowane w obrazie. O filmach Wojciecha Jerzego Hasa, Gdańsk 2009.
Gródź I. Rękopis znaleziony w Saragossie, Poznań 2005.
Jackiewicz A., Moja filmoteka. Kino polskie, Warszawa 1983.
Jakubowska M., Laboratorium czasu. Sanatorium pod Klepsydrą Wojciecha Jerzego Hasa, Łódź 2012.
Jakubowska M., Żyto K., Zarychta A. M., Filmowe Ogrody Wojciecha Jerzego Hasa, Łódź 2011.
Kornatowska M. Księga iluzji, księga snów. O twórczości Wojciecha Hasa, [w:] Nurczyńska- Fidelska E., Kino polskie w trzynastu sekwencjach, Łódź 2005.
Lubelski T., Zarębski Konrad J., Historia kina polskiego, Warszawa 2006.
Maron M. Dramat czasu i wyobraźni: filmy Wojciecha Jerzego Hasa, Kraków 2010.
Nurczyńska-Fidelska, Ewelina, Polska klasyka literacka według Andrzeja Wajdy, Katowice 1998.
Zarychta A. M., Litka P., Pamiętasz była jesień: wspomnienia o Wojciechu Jerzym Hasie, Łódź 2010.
Artykuły:
Burzyńska-Keller M., „Sanatorium pod Klepsydrą” Wojciecha Jerzy Hasa w kontekście tradycji judaistycznej, „Kwartalnik Filmowy” 2000, nr 29-30, s. 154-164.
Czyżewski S., Sanatorium pod Klepsydrą. Analiza, „Film & TV Kamera” 2007, nr 4, s. 16-26.
Frąc W., Obraz czasu w samotności. „Pętla” Wojciecha Jerzego Hasa, „Kwartalnik Filmowy” 2003, nr 43, s. 104-107.
Grodź I., Misterium sztuki. O „Rękopisie znalezionym w Saragossie”, Wojciech J. Hasa, „Kwartalnik Filmowy” 2004, nr 45, s. 131-145.
Grodź I., Osobliwa fotogeniczność. O „Pętli” Wojciech Jerzego Hasa, „Kwartalnik Filmowy” 2003, nr 43, s. 108-129.
Guerin Castell A., Dwoista forma „Szyfrów” Wojciech Jerzego Hasa – prawda do rozszyfrowania, „Kwartalnik Filmowy” 2000, nr 29-30, s. 42-52.
Guerin Castell A., Sztuka wierność własnej wierności, „Kwartalnik Filmowy” 1997, nr 18, s. 106-116.
Helman A., Ostatni romantyk, „Kino” 1968, nr 10, s. 2-11.
Jak być kochaną, „Filmowy Serwis Prasowy” 1962, nr 23, s. 3-6.
Jakubowska M., Czas dzieciństwa i dojrzewania, „Kwartalnik Filmowy” 2013, s. 193-203.
Jakubowska M., Czasowe warsztaty narracji, „Kwartalnik Filmowy” 2010, nr 71-72, s. 146-160.
Jaworski P., Maszynopis znaleziony w Krakowie, „Kwartalnik Filmowy” 2003, nr 43, s. 136-138.
Kornatowska M., Świat według Hasa, „Kino” 2010, nr 4, s. 34-36.
Kurz I., Ofelia, Felicja, NN, „Dialog” 2012, nr 3, s. 102-113.
Kuśmierczyk S., Wstęga Mobiusa jako czasoprzestrzeń dzieła filmowego na przykładzie „Pętli” Wojciecha Hasa i „Zabicia Ciotki” Grzegorza Królikiewicza, „Kwartalnik Filmowy” 2000, nr 29/30, s. 20-41.
Lalka, „Filmowy Serwis Prasowy” 1968, nr 19, s. 21-27.
Ledóchowski A., Ślady czasu, „Film” 1973, nr 6, s. 20-21.
Litka P., Tylko dwie sceny. Wizja galicyjskiego miasteczka w „Sanatorium pod Klepsydra” Wojciech Jerzego Hasa, „Kwartalnik Filmowy” 2003, nr 43, s. 130-135.
Maciejewski Ł., Lalka bez ręki, „Film” 2010, nr 10, s. 58-60.
Maciejewski Ł., Od Ofelii do Felicji. Arcydzieło o odkryte na nowo, „Dekada Literacka” 2010, nr 4-05, s. 216-221.
Maron M., Szyfry, „Kwartalnik Filmowy” 2007, nr 57-58, s. 46-64.
Mazierska E., (Bez)sens życia we wczesnych filmach Wojciech Jerzego Hasa, „Kwartalnik Filmowy” 2012, nr 77-78, s. 95-110.
Michalak B., Perła w szkatułce, „Film” 2004, nr 6, s. 76-79.
Michałowska J., Chanson Triste. O „Pożegnaniach” Wojciech Jerzego Hasa, „Kwartalnik Filmowy” 1998, nr 21-22, s. 237-243.
Morstin-Popławska A., Mocne filmy i głębokie kompleksy. „Róża” Wojtka Smarzowskiego wobec „Jak być kochaną” Wojciech J. Hasa, „Kwartalnik Filmowy” 2012, nr 77-78, s. 201-210.
Piekarczyk J., Jak był Kochany, „Przekrój” 2001, nr 18, s. 18-23.
Rękopis znaleziony w Saragossie, „Filmowy Serwis Prasowy” 1965, nr 1, s. 4-10.
Sadowska M., Magik na inne czasy, „Przekrój” 2010, s. 44-48.
Sanatorium pod Klepsydrą, „Filmowy Serwis Prasowy” 1973, nr 19, s. 3-6.
Skwara J., Ewolucja Hasa, „Film” 1963, nr 28-29, s. 8-9.
Sobolewski T., Obrona iluzji, „Film” 1990, nr 5, s. 16-17.
Sobolewski T., Reżyser z Krakowa, „Film” 1978, nr 23, s. 3-5.
Szpulak A., Wojciech Has – artysta osobny, „Kino 2000, nr 11, s. 44-47.
Szyfry, „Filmowy Serwis Prasowy” 1966, nr 14, s. 7-11.
Świdziński W., „Pożegnania”. Z czym się żegna Wojciech Jerzy Has?, „Kwartalnik Filmowy” 2007, nr 57-58, s. 65-72.
Wojciechowski P., Prorok naszych snów, „Kino” 1995, nr 4, s. 18-21.
Wojciechowski P., Sanatorium Doktora Hasa, „Film” 1997, nr 12, s. 126-130.
Zagórska A., Przestrzeń umykającego spojrzenia. Filmy Wojciech Jerzego Hasa, „Panoptikum” 2003, nr 1, s. 65-71.
Złoto, „Filmowy Serwis Prasowy” 1962, nr 6 s. 3-6.
Wywiady:
Bielas K., Film o śmierci świata, „Gazeta Wyborcza – Magazyn” 1996, nr 16, s. 15-16.
Janicki S., Rozmowa z reżyserem Wojciechem Hasem, „Film” 1959, nr 51-52, s. 18-19.
Kornatowska M., Czym jest film?, „Film” 1980, nr 13, s. 3-5, 21.
Kornatowska M., Kino trudne, „Film” 1983, nr 48, s. 10-11.
Kornatowska M., Między pamięcią a wyobraźnią, „Kino” 1998, nr 3, s. 12-14.
Markowski A., Dramat czasu wyobraźni i pamięci, „Film” 1971, nr 30, s. 6-7.
Oleksiewicz M., O różnych szufladkach „Saragossy”, „Film” 1965, nr 10, s. 6-7.
Peltz J., Wojciech J. Has, „Film” 1963, nr 5, s. 6-7.
Smoleń-Wasilewska E., Potrzeba pamięci, „Film” 1966, nr 12, s. 6-7.
Smoleń-Wasilewska E., Przed filmową realizacją pierwszego polskiego romansu, „Film” 1963, nr 52, s. 10-11.
Sobolewski T., Wybieraj nieosiągalne. Rozmowa z Wojciechem Hasem, „Kino” 1989, nr 7, s. 1-5.
Stanisławska I., Dużo dziwnych wątków, „Film” 1997, nr 7, s. 76-78.
Artykuły
-
„Jak być kochaną” albo śmierć Ofelii
Mariola Dopartowa
[w:] 50 lat Polskiej Szkoły Filmowej (DVD), Warszawa 2008
Gdy podejmuje się temat któregokolwiek filmu Wojciecha Hasa, warto nie wyrywać go z kontekstu całej drogi...
-
Nie tylko maki na Monte Cassino. Strategie i konteksty wykorzystania piosenek w dziełach Polskiej Szkoły Filmowej
Wojciech Świdziński
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 4/2019
Wróć do artykułów -
RECENZJA: Znaki szczególne filmowych dzieł Wojciecha Jerzego Hasa – recenzja książki Annette Insdorf "Intimations. The Cinema of Wojciech Has"
Małgorzata Jakubowska
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 4/2018
-
O roli ironii w filmach Wojciecha Jerzego Hasa
Marcin Maron
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 3/2018
-
Napomknienia. Kino Wojciecha Jerzego Hasa
Annette Insdorf
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 2/2018
-
Późny styl, czyli jak filmowy modernizm przeżywał swój własny koniec
Miłosz Stelmach
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 4/2017
-
Zadąć w złoty róg. Zderzenie dwóch strategii narracyjnych kina biograficznego na przykładzie scenariusza niezrealizowanego filmu o Stanisławie Wyspiańskim
Agnieszka Polanowska
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 3/2020
-
Chciałbym, aby każdy z widzów wyniósł w głowie mój film. Z operatorem Witoldem Sobocińskim rozmawia Michał Dondzik
Michał Dondzik
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 1/2017
-
Przed Pożegnaniami. Pierwszy wspólny filmowy projekt Hasa i Dygata
Piotr Śmiałowski
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 1/2017
-
Osobisty pamiętnik grzesznika przez niego samego spisany: odwrócona perspektywa
Marcin Maron
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 1/2017
-
Osobisty pamiętnik grzesznika przez niego samego spisany – misterium aktorstwa
Małgorzata Jakubowska
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 1/2017
-
O pornograficzności Szyfrów Wojciecha Jerzego Hasa
Natasza Korczarowska-Różycka
"Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu", nr 1/2017
-
„Traktat o Manekinach” według Bruno Schulza i Wojciecha Hasa
Małgorzata Burzyńska-Keller
„Kwartalnik Filmowy” 2000, nr 31-32
-
„Sanatorium Pod Klepsydrą” Wojciecha Jerzego Hasa w kontekście tradycji judaistycznej
Małgorzata Burzyńska-Keller
„Kwartalnik Filmowy” 2000, nr 29-30
-
Analiza filmu "Pożegnania" (1958)
Małgorzata Jakubowska
"Kryształy czas. Kino Wojciecha Jerzego Hasa", Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013
-
Osobliwa fotogeniczność. O „Pętli” Wojciecha Jerzego Hasa
Iwona Grodź
„Kwartalnik Filmowy” 2003, nr 43
-
Chanson triste. O „Pożegnaniach” Wojciecha Jerzego Hasa
Julia Michałowska
„Kwartalnik Filmowy” 1998, nr 26-27
-
Problem czasu w filmach Wojciecha Jerzego Hasa
Marcin Maron
Dramat czasu i wyobraźni. Filmy Wojciecha J. Hasa, wyd. Universitas, Kraków 2010
-
Jak być kochaną
Marcin Maron
Dramat czasu i wyobraźni. Filmy Wojciecha J. Hasa, wyd. Universitas Kraków 2010
-
Pożegnania
Marcin Maron
Dramat czasu i wyobraźni. Filmy Wojciecha J. Hasa, wyd. Universitas, Kraków 2010
-
Problem nicości i nihilizmu w filmach Wojciecha J. Hasa
Marcin Maron
W stronę kina filozoficznego. Antologia pod redakcją Urszuli Tes, WAM, WSFP Ignatianum, Kraków 2011
-
Między mitem a historią. Tajemnica filmowego języka Sanatorium pod Klepsydrą Wojciecha J. Hasa
Marcin Maron
Od Mickiewicza do Masłowskiej. Adaptacje filmowe literatury polskiej pod redakcją Tadeusza Lubelskiego, wyd. Universitas, Kraków 2014
-
„Rękopis znaleziony w Saragossie”. Między epiką, retoryką i poezją
Krzysztof Lipka
„Kwartalnik Filmowy” 1997, nr 17
-
Obraz czasu w samotności. „Pętla” Wojciecha Jerzego Hasa
Waldemar Frąc
„Kwartalnik Filmowy” 2003, nr 43
-
Tylko dwie sceny. Wizja galicyjskiego miasteczka w „Sanatorium Pod Klepsydrą” Wojciecha Jerzego Hasa
Piotr Litka
„Kwartalnik Filmowy” 2003, nr 43
-
Trzy spojrzenia przez okno. „Pożegnania” Dygata i Hasa
Grażyna Stachówna
„Kwartalnik Filmowy” 1999, nr 26-27
-
Wstęga Möbiusa jako czasoprzestrzeń dzieła filmowego. Na przykładzie „Pętli” Wojciecha Hasa i „Zabicia ciotki” Grzegorza Królikiewicza
Seweryn Kuśmierczyk
„Kwartalnik Filmowy” 2000, nr 29-30