Akademia polskiego filmu

Reżyser filmowy, scenarzysta, pedagog. Urodził się 1 kwietnia 1925 roku w Krakowie – zmarł 3 października 2000 roku w Łodzi. Studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Po ukończeniu Kursu Przysposobienia Filmowego w Krakowie (1946) rozpoczął pracę w warszawskiej Wytwórni Filmów Dokumentalnych. W latach 1951-1956 pracował w Wytwórni Filmów Oświatowych w Łodzi, realizując filmy dokumentalne, oświatowe i instruktażowe. Od 1955 roku pracował w Zespole Autorów Filmowych „Syrena”, następnie w „Iluzjonie”, a od 1958 w „Kamerze”. W latach 1981-87 był kierownikiem artystycznym Zespołu Filmowego „Rondo”. Od 1974 roku pracował na Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi, w latach 1989-1990 był jego dziekanem, a w latach 1990-1996 pełnił funkcję rektora tej uczelni. Był również szefem oraz opiekunem artystycznym Studia Indeka działającego przy łódzkiej szkole filmowej. 

Jako reżyser rozpoczął od krótkometrażówek dokumentalnych, fabularnych i oświatowych. Pośród nich wyraźnie wyróżniają się: nakręcona ze Stanisławem Różewiczem Ulica Brzozowa (1947), a zwłaszcza Moje miasto (1950), subiektywny portret krainy dzieciństwa, pełen poezji i nostalgii. I choć film ten został zrealizowany w czasie, kiedy obowiązkową metodą twórczą był realizm socjalistyczny, żadnej z jego podstawowych zasad nie odnajdziemy w Hasowskiej miniaturce. Dzięki świadomie nieostrym zdjęciom Olgierda Samucewicza, rozproszonemu światłu obraz to bardziej oniryczny niż realistyczny. Pełno w nim staroci, bibelotów, jednym słowem, tego wszystkiego, czego wiele pojawia się w jego późniejszych – już pełnometrażowych – filmach, a co krytycy nazwali „rupieciarnią mistrza Hasa”.

W 1957 roku nakręcił pierwszy film pełnometrażowy. Pętla, ekranizacja głośnego opowiadania Marka Hłaski, to bez wątpienia jeden z najlepszych debiutów w dziejach naszej kinematografii. W przejmującej opowieści o ostatnim dniu życia człowieka dotkniętego nałogiem alkoholowym zawarł Has główne założenia swego kina. Przemijanie, nieuchronny upływ czasu, kruchość ludzkiej egzystencji – to główne tematy jego filmów. Kino Hasa często żywi się literaturą. Jego najlepsze filmy to ekranizacje interesujących, często wybitnych dokonań literackich. Wystarczy wymienić Pożegnania (1958; nagroda FIPRESCI w Locarno) Stanisława Dygata, Jak być kochaną (1962; nagroda w San Francisco, Złota Kaczka) Kazimierza Brandysa, Rękopis znaleziony w Saragossie (1964; nagroda w San Sebastian) Jana Potockiego, Szyfry (1966) Andrzeja Kijowskiego, Lalkę (1968; nagroda w Panamie) Bolesława Prusa czy Sanatorium pod Klepsydrą (1973; nagroda w Cannes) Brunona Schulza. W swych ostatnich filmach sięgał po literaturę zagraniczną: Nieciekawa historia (1982) to ekranizacja opowiadania Antoniego Czechowa, Osobisty pamiętnik grzesznika przez niego samego spisany (1985) – adaptacja prozy Jamesa Hogga, a Niezwykła podróż Baltazara Kobera (1988) – Fredericka Tristana. Kino Hasa imponuje scenograficznym rozmachem, dbałością o kompozycję kadru, grą martwych przedmiotów, wreszcie wspaniałymi kreacjami aktorskimi.

Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1998), laureat Polskiej Nagrody Filmowej Orzeł za osiągnięcia życia (1999), doktor honoris causa Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi (tytuł przyznany pośmiertnie).

Jerzy Armata